در دنیای پیچیده سیاست خاورمیانه، روابط بین کشورها اغلب تحت تأثیر عوامل متنوعی مانند تاریخ، جغرافیا، اقتصاد و دیپلماسی قرار می‌گیرد. یکی از روابط جالب‌توجه در این منطقه، دوستی پایدار بین ایران و عمان است. عمان، کشوری آرام و بی‌طرف در شبه‌جزیره عربستان، همیشه روابط گرم و استراتژیکی با ایران داشته است. اما چرا عمان با ایران دوست است؟ این مقاله به بررسی علل نزدیکی عمان به ایران می‌پردازد و با نگاهی تحلیلی، زمینه‌های تاریخی، ژئوپلیتیک، اقتصادی و سیاسی این روابط را واکاوی می‌کند. اگر به دنبال درک عمیق‌تری از دیپلماسی خاورمیانه هستید، این تحلیل می‌تواند راهگشا باشد.
در این زمینه، جالب است بدانید که عمان به عنوان یک کشور محافظه‌کار، قوانین سفت و سختی برای حفظ فرهنگ و امنیت خود دارد. برای مثال، اگر قصد سفر به این کشور را دارید، بهتر است با کارهای ممنوع در عمان آشنا شوید تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کنید. این قوانین نه تنها بخشی از هویت فرهنگی عمان است، بلکه نشان‌دهنده رویکرد مستقل این کشور در برابر فشارهای خارجی می‌باشد. رویکردی که در روابطش با ایران نیز مشهود است.
حالا بیایید به عمق موضوع بپردازیم. این روابط نه تنها ریشه در گذشته دارد، بلکه آینده‌ای امیدوارکننده را نوید می‌دهد. در ادامه، با استناد به منابع معتبر تاریخی و آماری، این عوامل را بررسی خواهیم کرد.
زمینه‌های تاریخی و فرهنگی دوستی ایران و عمان
روابط ایران و عمان ریشه‌ای عمیق در تاریخ دارد که فراتر از مرزهای مدرن می‌رود. این دو کشور، که در دو سوی تنگه هرمز قرار گرفته‌اند، از دوران باستان با یکدیگر پیوند خورده‌اند. درک این زمینه‌ها کمک می‌کند تا بفهمیم چرا دوستی آنها پایدار مانده است.
تاریخ مشترک در دوران باستان و اسلامی
از دوران امپراتوری هخامنشیان، ایران (یا پارس باستان) و عمان (که بخشی از منطقه مغان یا عمان باستان بود) روابط تجاری و فرهنگی داشتند. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که بندرهای عمانی مانند مسقط، مراکز مهمی برای تجارت با ایران بودند. در دوران اسلامی، با گسترش اسلام در قرن هفتم میلادی، این پیوندها عمیق‌تر شد. عمان یکی از اولین مناطق شبه‌جزیره عربستان بود که اسلام را پذیرفت و ایرانیان نقش مهمی در این فرایند داشتند. برای مثال، مهاجرت قبایل ایرانی مانند آزد به عمان، باعث ایجاد پیوندهای خونی شد. طبق کتاب “تاریخ عمان” نوشته سر پرسی کاکس، این مهاجرت‌ها در قرن هشتم میلادی، پایه‌های فرهنگی مشترکی را بنا نهادند.
در دوران صفویه و عثمانی، عمان و ایران در برابر نفوذ پرتغالی‌ها در خلیج فارس متحد شدند. سلطان قابوس، رهبر فقید عمان، همیشه به این تاریخ مشترک اشاره می‌کرد و آن را عاملی برای اعتماد متقابل می‌دانست. آمار نشان می‌دهد که بیش از 10 درصد جمعیت عمان ریشه ایرانی دارند، که این امر روابط را شخصی‌تر می‌کند.
پیوندهای قومی و زبانی بین دو ملت
پیوندهای قومی یکی از قوی‌ترین عوامل دوستی است. بسیاری از عمانی‌ها از تبار ایرانی هستند و زبان بلوچی – که در عمان صحبت می‌شود – ریشه در زبان‌های ایرانی دارد. این پیوند زبانی، ارتباطات فرهنگی را تسهیل می‌کند. برای نمونه، جشنواره‌های مشترک مانند نوروز در عمان جشن گرفته می‌شود، هرچند به صورت محلی. گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که بیش از 500 هزار نفر در عمان به زبان‌های ایرانی تکلم می‌کنند، که این امر تبادل فرهنگی را افزایش می‌دهد.
علاوه بر این، مذهب اباضی در عمان، که شاخه‌ای از اسلام است، با تشیع ایرانی همزیستی مسالمت‌آمیزی دارد. برخلاف تنش‌های فرقه‌ای در دیگر کشورهای خلیج فارس، عمان همیشه رویکرد تحمل‌پذیری داشته است. این پیوندها نه تنها تاریخی، بلکه زنده و پویا هستند و در روابط مدرن نیز نقش دارند.
نقش تجارت دریایی در تقویت روابط
تجارت دریایی همیشه پلی بین دو کشور بوده است. تنگه هرمز، که 20 درصد نفت جهان از آن عبور می‌کند، عمان و ایران را به یکدیگر وابسته کرده است. در دوران باستان، کشتی‌های ایرانی و عمانی ادویه، ابریشم و فلزات را مبادله می‌کردند. امروزه، این تجارت ادامه دارد؛ آمار اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که حجم تجارت دریایی دو کشور در سال 2024 به بیش از 1 میلیارد دلار رسیده است.
عوامل ژئوپلیتیک و استراتژیک
در سطح ژئوپلیتیک، موقعیت جغرافیایی دو کشور نقش کلیدی دارد. عمان و ایران، با کنترل مشترک تنگه هرمز، شرکای طبیعی یکدیگر هستند.
موقعیت جغرافیایی و کنترل تنگه هرمز
تنگه هرمز گلوگاه انرژی جهان است. عمان با کنترل بخش جنوبی و ایران بخش شمالی، همکاری برای امنیت آن ضروری است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، 21 میلیون بشکه نفت روزانه از این تنگه عبور می‌کند. دوستی عمان با ایران کمک می‌کند تا این مسیر امن بماند. برای مثال، در سال 2019، عمان میانجی تنش‌های ایران و آمریکا بود تا تنگه بسته نشود.
همکاری در امنیت خلیج فارس
عمان همیشه در امنیت خلیج فارس با ایران همکاری کرده است. پیمان‌های دوجانبه مانند توافق 1974 برای مبارزه با دزدی دریایی، نمونه‌ای از این همکاری است. گزارش شورای همکاری خلیج فارس نشان می‌دهد که عمان برخلاف عربستان، در ائتلاف ضدایرانی شرکت نکرده و ترجیح می‌دهد با تهران همکاری کند. این رویکرد، تعادل را حفظ می‌کند.
تعادل قدرت در منطقه خاورمیانه
عمان با سیاست بی‌طرفی، ایران را به عنوان وزنه تعادل در برابر عربستان می‌بیند. سلطان هیثم، جانشین قابوس، این سیاست را ادامه داده است. در بحران یمن، عمان نقش میانجی داشت و ایران را در مذاکرات دخیل کرد. این تعادل، دوستی را استراتژیک می‌کند.
منافع اقتصادی و تجاری مشترک
اقتصاد، موتور محرک روابط است. تجارت دوجانبه و پروژه‌های مشترک، دوستی را مستحکم کرده‌اند.
تجارت دوجانبه و حجم مبادلات
حجم تجارت دو کشور در سال 2024 به 2.5 میلیارد دلار رسید، طبق آمار گمرک ایران. کالاهایی مانند میوه، سیمان و ماشین‌آلات مبادله می‌شوند. عمان دروازه‌ای برای ورود کالاهای ایرانی به بازارهای عربی است.
همکاری در صنعت نفت و گاز
عمان و ایران در پروژه‌های گازی مانند میدان هندیجان همکاری می‌کنند. توافق 2023 برای صادرات گاز ایران به عمان، ارزش 60 میلیارد دلاری دارد. این همکاری، امنیت انرژی را تضمین می‌کند.
پروژه‌های مشترک زیرساختی و سرمایه‌گذاری
پروژه‌هایی مانند خط لوله گاز زیر دریا و توسعه بندر چابهار، نمونه‌های بارز هستند. عمان 1 میلیارد دلار در چابهار سرمایه‌گذاری کرده است. این پروژه‌ها، مزایای اقتصادی بلندمدتی دارند.